مروری بر حکم خمینی علیه سلمان رشدی،در هفدهمین سالگرد صدور آن

تهیه و تنظیم:وریا محمدی

http://www.koorso.blogfa.com/

هفده سال پیش در اواخر بهمن و دقیقاً در25 بهمن ماه سال يكهزار و سيصد و شصت و هفت حکمی از جانب خمینی خطاب به "مسلمین" جهان انتشار یافت که در آن مقطع توجه بسیاری را به خود معطوف کرد.

آیات شیطانی که بی تردید میتوان مدعی شد از معروفترین کتابهای سالهای اخیر است،کتابی از سلمان رشدی است که موجبات صدور یک حکم تاریخی را فراهم کرد که گذشته از چند و چون آن، در ابعاد جهانی انعکاس یافت.

در دانشنامه آزاد در تعریف این ماجرا آمده است که با انتشار رمان جنجالبرانگیز آیات شیطانی در سال ۱۹۸۸ (۴ مهر ۱۳۶۷) توسط انتشارات پنگوئن و مخالفتها و تظاهرات اسلامگرایان عربستان سعودی، هند، پاکستان و دیگر نقاط دنیا، شهرت رشدی جهانی شد. در تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۶۷ آیت الله خمینی رهبر وقت اسلامگرایان ایران فتوایی مبنی بر اعدام انقلابی سلمان رشدی به دلیل ارتداد صادر کرد، و جایزهای سه میلیون دلاری برای کسی که فتوا را اجرا کند تعیین شد. سلمان رشدی در مقالهای که در سال ۱۹۹۰ منتشر شد از مسلمانان عذرخواهی کرد و اعلام کرد که خود مسلمان معتقدی است، ولی این کار سبب لغو فتوا یا جایزهٔ آن نشد. در سال ۱۹۹۱ مترجم آیات شیطانی به ژاپنی، هیتوشی ایگاریشی در توکیو با ضربات چاقو به قتل رسید، و به مترجم ایتالیایی کتاب هم در میلان حمله شد. در سال ۱۹۹۳ ناشر نروژی کتاب مورد حمله مسلحانه قرار گرفت. معترضان عقیده دارند در این کتاب به پیامبر اسلام و مقدسات جهان اسلام توهین شده است.

خمینی در اطلاعیه کوتاه تاریخی خود اینچنین نوشته است :

بسمه تعالي

انالله و انااليه راجعون

به اطلاع مسلمانان غيور سراسر جهان مي رسانم مولف كتاب آيات شيطاني كه عليه اسلام و پيامبر و قرآن تنظيم و چاپ و منتشر شده است همچنين ناشرين مطلع از محتواي آن محكوم به اعدام مي باشند.

از مسلمانان غيور ميخواهم تا در هر نقطه كه آنان را يافتند سريعا آنان را اعدام نمايند تا ديگر كسي جرات نكند به مقدسات مسلمين توهين نمايد و هركس در اين راه كشته شود شهيد است انشائالله . ضمنا اگر كسي دسترسي به مولف كتاب دارد ولي خود قدرت اعدام آنرا ندارد او را به مردم معرفي نمايد تا به جزاي اعمالش برسد.

والسلام عليكم و رحمه الله و بركاته

روح الله الموسوي الخميني

احمد سلمان رشدی (زادۀ ۱۹ ژوئن ۱۹۴۷ در بمبئی هند) نویسنده برجسته هندیتبار است. رمان معروف آیات شیطانی از آثار اوست. سلمان رشدی تبعه انگلستان است. کتاب بچههای نیمهشب او که در سال ۱۹۸۱ منتشر شد، برندهٔ جایزه بوکر شد، و سالها بعد در سال ۱۹۹۳ برنده جایزه بوکرِ بوکرها شد که به این معنی بود که این کتاب بهترین اثر از میان رمانهای برنده جایزه بوکر در ۲۵ سال اول اعطای این جایزه است. «بچههای نیمهشب» توسط مهدی سحابی به فارسی ترجمه شد و در سال ۱۳۶۴ برنده جایزهٔ بهترین رمان خارجی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران نیز شد. کتاب «شرم» نیز در همان سالها به فارسی ترجمه و چاپ شد.

سبک روایی رشدی را از گونه رئالیسم جادویی میدانند. رمان «بچههای نیمهشب» تمهایی از طبل حلبی گونتر گراس را در خود دارد که رشدی آن را الهامبخش نوشتن کتاب میداند. آیات شیطانی نیز به وضوح وامدار مرشد و مارگریتا اثر میخائیل بولگاکف روسی است.

روزنامه جمهوری اسلامی که ارگان دست راستی حکومت محسوب میشود در ویژه نامه خود در این زمینه با اشاره به زیر و بم های ماجرا و بررسی هفده ساله صدور حکم اعدام سلمان رشدی از سوی خمینی معتقد است که در طول 17 سال گذشته , هم رشدي و هم حاميانی که روزنامه جمهوری اسلامی از آنها با لقب "وقيح" نام میبرد، در مقابله با مسلمانان سنگ تمام گذاشتند تا شايد بتوانند اين حكم تاريخي را شكسته و يا رخنه اي در آن ايجاد كنند ولي چيزي عايد آنها نشد و مسلمانان جهان همچنان متر صد موقعيتي هستند كه سلمان رشدي مرتد از مخفيگاه خود خارج ودر مجامع عمومي ظاهر شود,آنگاه مسلمانانی که روزنامه از آنها با عنوان "غيرتمند" نام میبرد،به گفته این روزنامه به وظيفه انقلابي و شرعي خود اقدام كنند.

بوقهاي تبليغاتي , محافل مساله دار و كسانيكه با دريافت پول و رشوه در اين سالها بارشدي همدردي و همراهي مي كردند عنوان انتسابهایی است,که روزنامه معتقد است همه و همه از حيثيت خود سرمايه گذاري كردند ولي نتوانستند براي رشدي چيزي بيشتر از آنچه در ابتدا داشت,يعني برگه حكم اعدام , بدست بياورند , با اين تفاوت كه همه حاميان رشدي به اندازه خود وي در اين زمينه رسوا شده و ثابت كردند كه از دست آنها هم كاري ساخته نيست.

حمایت چهره های مذهبی جمهوری اسلامی از حکم خمینی از دیگر نکاتی است که جای تامل است. خامنه اي،گلپايگاني،فاضل لنكراني،موسوي اردبيلي،شيخ يوسف صانعي،جوادي آملي،سيدمحمدحسين فضل الله،هاشمي رفسنجاني،جنتي، يزدي،شيخ حسن صانعي،سيد محمد خاتمي و مهندس ميرحسين موسوي (نخست وزير وقت ) از جمله این افراد و شخصیتها بودند.

در پي انتشار حكم خمینی عليه نويسنده كتاب آيات شيطاني,از سوي ميرحسين موسوي نخست وزير وقت جمهوري اسلامي نيز بيانيه اي انتشار يافت كه در آن به فرمان خمینی روز چهارشنبه 67,11,26 بعنوان همدردي با كساني كه در اعتراض به انتشار كتاب آيات شيطاني در كشورهاي جهان بخصوص در پاكستان جان خود را از دست دادند و بعنوان محكوم ساختن توطئه فرهنگي غرب عليه اسلام , روز عزاي عمومي اعلام شد.

رسانه های جمهوری اسلامی و مراجه "تقلید" معتقدند که در در تاريخ معاصر ايران,دو حكم كوتاه, تاريخ ساز شدند.يكي حكم ميرزا محمدحسن حسيني شيرازي معروف به « ميرزاي بزرگ » در ماجراي معروف به تنباكو و ديگري حكم ارتداد سلمان رشدي كه توسط خميني صادر شد.

ميرزاي شيرازي در سال 1380 هجري قمري با تحرير يك حكم يك سطري توانست قرارداد استعماري انحصار توتون و تنباكو , كه ناصرالدين شاه قاجار به انگليس واگذار كرده بود,را لغو كند.

متن حكم ميرزاي شيرازي چنين بود :

« بسم الله الرحمن الرحيم . اليوم استعمال تنباكو و توتون باي نحوكان در حكم محاربه با امام زمان صلوات الله و سلامه عليه است . حرره الاقل محمد حسن الحسيني ».

اما اگر به ویژگی های حکم خمینی بپردازیم از نگاه رسانه راست گرای جمهوری اسلامی به نکات زیر تفسیر شده است که دانستن آن خالی از لطف نیست:

1 ـ استرجاع

حكم امام با استرجاع يعني آوردن « انالله و انااليه راجعون » شروع شده است .

اين , يك فرهنگ است كه با هدايت قرآني در ميان مسلمانان وجود دارد و روي آوردن به آن , نشانه عظمت و اهميت واقعه ايست كه رخ داده است.

2 ـ مخاطبان

معمول اينست كه حكم شرعي , بدون مخاطب و با بيان موضوع يا انگيزه صدور آن آغاز مي شود, مثل حكم ميرزاي شيرازي كه بعد از بسم الله الرحمن الرحيم , با عبارت « اليوم استعمال تنباكو و توتون ... » شروع شد. اما همانطور كه ملاحظه مي شود,در موضوع ارتداد سلمان رشدي , حكم خميني,مخاطب دارد. در اين حكم,خميني « مسلمانان غيور سراسر جهان » را مخاطب قرار داده و قبل از انشا حكم , موضوع آنرا به اطلاع آنان رسانده است.

3 ـ مولف و ناشران

در اين حكم علاوه بر مولف كتاب آيات شيطاني كه « سلمان رشدي » است,ناشران كتاب وي نيز مرتد و مهدورالدم دانسته شده اند.

4 ـ بيان جرم

نوع جرم ,در حكم خمینی آمده است.وی در اين حكم , كتاب آيات شيطاني را « عليه اسلام و پيامبر و قرآن » دانسته است.

5 ـ حكم اعدام

تصريح به محكوميت مجرمين به « اعدام » يكي از نکات حكم خميني است.اين حكم ميتوانست فقط به اهانت اشاره داشته باشد و حتي به « ارتداد » نيز تصريح نمايد ولي از اعدام و اجراي آن چيزي نگويد. اين , روشي است كه معمول مي باشد و در موارد زيادي مشاهده شده است.اما برخلاف اين رويه,خميني با صراحت تمام گفته « مولف ... و ناشرين مطلع ... محكوم به اعدام مي باشند ».

6 ـ سرعت عمل

عملكرد خميني در تمام دوران مبارزات و رهبري 10 ساله بعد از انقلاب,به قول جمهوری اسلامی نشان ميدهد وی در انجام تكليف بهيچوجه اهل مسامحه و به تعويق انداختن تصميم گيري يا اجراي تصميمي كه گرفته شده, نبود.بموقع تصميم ميگرفتند و آنرا بسرعت اجرا ميكرد.

7 ـ پشتوانه معنوي

مبارزات خميني بر مباني اعتقادي تكيه داشت.به قول جمهوری اسلامی مردم نيز به همين دليل به وی مي پيوستند و جان و مال خودرا؟؟؟ در راه اجراي فرامين او فدا مي كردند.

8 ـ معرفي

بخشي از حكم مربوط است به سهمي كه افراد مطلع ولي ناتوان از اجراي حكم دارند.اين احتمال كه كساني از مخفيگاه مولف كتاب « آيات شيطاني » خبر داشته باشند ولي قدرت اجراي حكم را نداشته باشند,موجب شد به قول جمهوری اسلامی,تكليف اين موضوع را نيز در همين حكم روشن نمايد.وی در ادامه متن حكم ,نوشته است: « ضمناً اگر كسي دسترسي به مولف كتاب دارد ولي خود قدرت اعدام او را ندارد , او را به مردم معرفي نمايد تا به جزاي اعمالش برسد ».

9 ـ جايزه

هرچند در حكم خمینی,سخني از پاداش مادي به ميان نيامده,ولي او به دو شكل,تعلق گرفتن پاداش مادي به كساني كه اقدام به اجراي حكم اعدام مولف كتاب آيات شيطاني نمايند را تاييد نمود. اول آنكه در بيانيه دفتر خمینی كه در تاريخ 1367,11,29 منتشر شد آمده است:«اگر غيرمسلماني از مكان او مطلع گردد و قدرت اين را داشته باشد تا سريع تر از مسلمانان او را اعدام كند , بر مسلمانان واجب است آنچه را كه در قبال اين عمل ميخواهد به عنوان جايزه و يا مزد عمل به او بپردازند».

شكل دوم , تاييد شفاهي تعيين جايزه توسط حاج شيخ حسن صانعي سرپرست بنياد 15 خرداد بود كه يك ميليون دلار براي كسي كه حكم خمینی درباره سلمان رشدي را اجرا كند جايزه تعيين كرد. صانعي بلافاصله بعد از انتشار حكم خمینی,اين جايزه را تعيين كرد و بعدها در پاسخ به سئوالاتي كه درباره نظر خمینی در اين زمينه ميشد,گفت : « جايزه قتل سلمان رشدي را من مستقيما به حضرت امام پيشنهاد دادم و امام دعا كردند».(روزنامه جمهوري اسلامي 77,7,20 )

10ـ اجراي حكم توسط غيرمسلمانان

همانطور كه در محور 9 بود,اجراي حكم اعدام مولف كتاب آيات شيطاني , مختص مسلمانان نيست و غيرمسلمانان نيز ميتوانند براي اجراي آن اقدام نمايند.تصريح خمینی به اينكه «اگر غيرمسلماني از مكان او (مولف كتاب آيات شيطاني ) مطلع گردد و قدرت اين را داشته باشد تا سريع تر از مسلمانان او را اعدام كند,بر مسلمانان واجب است آنچه را كه در قبال اين عمل ميخواهد به عنوان جايزه و يا مزد عمل به او بپردازند» (اعلاميه دفتر خمینی 29 بهمن 1367).

جدا از این تفاسیردر روز نهم اسفند سال 67 مجلس شوراي اسلامي طي جلسه فوق العاده اي با اعلام يك ضرب الاجل يك هفته اي براي انگليس,هرگونه رابطه سياسي با دولت انگليس را منوط به عذرخواهي مقامات انگليسي و تجديد نظر آنان در مواضع غير اصولي شان نسبت به جهان اسلام و كتاب « آيات شيطاني » , در طول اين يك هفته دانست .

وزير خارجه انگليس ضمن ابراز تاسف از انتشار كتاب آيات شيطاني , خود و دولت متبوع خود را جدا از مسئوليت انتشار اين كتاب دانست,ليكن اين اظهارات و موضعگيريها به خاطر آنكه فاقد عذرخواهي رسمي و علني لندن از مسلمانان بود, وزارت خارجه جمهوري اسلامي ايران در شانزدهم اسفند ماه 67 و در پايان مهلت يك هفته اي مجلس شوراي اسلامي رسما روابط سياسي خود را با انگليس قطع كرد.

اما در عرصه های گوناگون خارجی،ماجرا به همین جا ختم نشد. وزراي خارجه 46 كشور عضو سازمان كنفرانس اسلامي در 25 اسفند 1367 در قطعنامه پاياني خود كتاب « آيات شيطاني » را يك اثر كفرآميز اعلام و شديدا آن را محكوم كرد. اين قطعنامه همچنين ضمن « مرتد » خواندن سلمان رشدي , از تمامي كشورهاي عضو خواست اين اثر را در كشور خود ممنوع نمايند. قطعنامه از بنگاه هاي ناشر خواست هر چه سريعتر اين اثر را از گردش خارج كند و هر بنگاه انتشاراتي را كه به اين درخواست احترام نگذارد , تحريم نمايند.

14 كشور اروپايي پس از آن يكباره,سفراي خود را از ايران خارج كردند و پس از گذشت چند ماه از اقدام و آرام شدن فضا،سفارت خانه های خود را از نو بازگشایی کردند.

سلمان رشدي پنجاه و هشتمين سال حيات خود را پشت سر مي گذارد.وی نويسنده هندي تباري است كه تابعيت انگليس را دارا بوده و يك شهروند انگليسي به حساب مي آيد.

سلمان رشدي از لحظه صدور حكم خميني مخفي شد و پليس « اسكاتلنديارد » حفاظت از وي را در مكانهائي نامعلوم برعهده گرفت.رشدي با دريافت گزارشهاي مربوط به اعتراض مسلمانان عليه چاپ و انتشار كتاب آيات شيطاني و تاكيد آنان بر لازم الاجرا بودن قتل نويسنده اين كتاب با انتشار بيانيه اي در روز 29 بهمن سال 67 , 4 روز پس از صدور حكم خمینی از مسلمانان جهان پوزش خواست.

رشدي گفت:از اينكه كتابم موجب ناراحتي پيروان صميمي اسلام شده است , عميقا متاسفم.

اینک و با گذشت سالها از این ماجرا اقدام روزنامه دانمارکی « يولند پوستن » فضایی را آفرید که به درجاتی یادآور آن دوران میباشد.

به دنبال چاپ دوازده كاريكاتور از پیامبر اسلام در نشريه « يولند پوستن » دانمارك موجي از خشم و نفرت از کار اين نشريه,بخشی ازجهان اسلام را فراگرفت و مسلمانان با برگزاري تظاهرات در كشورهاي اسلامي خواستار عذرخواهي رسمي دولت دانمارك از مسلمانان شدند.

نکته جالب توجه اینجا بود که پس از اين اقدام,چند نشريه ديگر نيز در فرانسه,آلمان,لهستان,نروژ, سوئد , مجارستان,پرتغال,روماني,كرواسي و حتي چند كشورعربي با چاپ مجدد اين كاريكاتورها,به طور حساب شده اي به این جدال وارد شدند و اشتباه آن دوران در مورد سلمان رشدی،که وی را به درجاتی تنها گذاشتند نشدند.